چک ولو یا شیر (Check Valve) یک نوع ولو است که برای جلوگیری از جریان معکوس یا بازگشت مایع در خطوط لوله به کار می‌رود. عملکرد چک ولو به صورت خودکار و بدون نیاز به کنترل دستی انجام می‌شود.

این ولوها به شکل یکی از زیرانواع عمده ولوها محسوب می‌شوند:

1. ولوهای توپی (Ball Check Valves):

– این نوع چک ولو دارای یک توپ سنگین است که درون یک مخزن قرار دارد. وقتی جریان مایع در جهت مطلوب حرکت می‌کند، توپ از مسیر خود باز می‌شود و جریان را ادامه می‌دهد. اما هنگامی که جریان معکوس می‌شود، توپ به سرعت به مخزن فشار می‌آورد و مسیر را بسته می‌کند.

2. ولوهای سیلندری (Swing Check Valves):

– در این نوع چک ولو، یک سیلندر به صورت آزاد در یک مفصل قرار دارد. وقتی جریان مایع در جهت مطلوب حرکت می‌کند، سیلندر از مسیر باز می‌شود. اما هنگامی که جریان معکوس می‌شود، سیلندر به سرعت به مکان اصلی خود باز می‌گردد و مسیر را مسدود می‌کند.

3. ولوهای پیستونی (Lift Check Valves):

– این نوع چک ولو دارای یک پیستون یا صفحه است که به صورت عمودی حرکت می‌کند. وقتی جریان مایع به جهت مطلوب حرکت می‌کند، پیستون به سمت باز می‌حرکت و مسیر را باز می‌کند. اما در صورت جریان معکوس، پیستون به سرعت به حالت بسته باز می‌گردد و مسیر را مسدود می‌کند.

4. ولوهای دیسکی (Tilting Disc Check Valves):

– این نوع چک ولو دارای یک دیسک درون یک مفصل می‌باشد. زمانی که جریان مایع در جهت مطلوب حرکت می‌کند، دیسک از مسیر باز می‌شود. در جریان معکوس، دیسک به سرعت به حالت بسته باز می‌گردد و مسیر را مسدود می‌کند. عملکرد این چک ولوها بر اساس اصل مکانیکی است که به نوعی به صورت خودکار و با تغییر جهت جریان مایع، اجازه یا مسدود شدن مسیر را فراهم می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که جلوگیری از بازگشت مایع به سمت معکوس و حفظ جهت جریان تضمین شود. علاوه بر انواع مختلف چک ولوها، برخی ولوها به نام “خودکار” (Automatic Check Valves) نیز وجود دارند که در شرایط خاصی فعالیت می‌کنند. این ولوها به طور خودکار با تغییر فشار یا جریان مایع، باز یا بسته می‌شوند.

برخی از خصوصیات و عملکردهای مهم چک ولوها به شرح زیر است:

1. جلوگیری از بازگشت:

– عمده‌ترین وظیفه چک ولوها جلوگیری از جریان معکوس یا بازگشت مایع به سمت معکوس خط لوله است. این ویژگی به خصوص در سیستم‌هایی که نیاز به حفظ جهت جریان دارند، حائز اهمیت است.

2. کنترل فشار:

– در برخی مدل‌ها، چک ولوها قابلیت کنترل فشار نیز دارند. این به این معنی است که ولو هنگامی که فشار مایع به سطح مشخصی می‌رسد، باز یا بسته می‌شود.

3. ساختار ساده:

– بسیاری از چک ولوها ساختار ساده‌ای دارند و از اجزاء کمی تشکیل شده‌اند. این سادگی باعث می‌شود که این ولوها معمولاً با قیمت مناسبی در دسترس باشند و نیاز به نگهداری کمتری داشته باشند.

4. تنظیم خودکار:

– در چک ولوهای خودکار، عملکرد باز و بسته شدن به صورت خودکار و بر اساس شرایط فیزیکی تغییر می‌کند. این امکان به کاربران این امکان را می‌دهد که بدون دخالت دستی به کنترل جریان مایعات بپردازند.

5. مقاومت به خوردگی:

– برخی از چک ولوها از موادی مقاوم به خوردگی و زنگ‌زدگی ساخته می‌شوند که به طول عمر و کارایی آنها افزوده می‌شود.

6. کاربردهای چندگانه:

– چک ولوها در صنایع مختلف از جمله نفت و گاز، صنایع شیمیایی، HVAC، آب و فاضلاب، و صنایع غذایی به عنوان یک عنصر مهم در کنترل جریان و جلوگیری از بازگشت مایعات به کار می‌روند. همچنین، مطمئن شدن از انتخاب نوع مناسب چک ولو بر اساس نیازها، خصوصیات مایع و شرایط محیطی مهم است. این ولوها به عنوان عناصر حیاتی در سیستم‌های لوله‌کشی و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از عملکرد بهینه سیستم‌ها اطمینان حاصل شود.