شیرهای پروانه‌ای یا Butterfly Valves یک نوع شیر کنترلی هستند که برای کنترل جریان مایعات در لوله‌کشی‌ها به کار می‌روند. این شیرها از یک صفحه دایره‌ای به نام پروانه (disc) برای کنترل جریان استفاده می‌کنند. پروانه به یک محور مرکزی متصل است و می‌تواند درختانه (double offset) یا سه‌گانه (triple offset) باشد.

در ادامه، انواع شیر پروانه‌ای را معرفی می‌کنم:

1. شیر پروانه‌ای تک دور (Eccentric Butterfly Valve):

در این نوع، محور پروانه به خارج از محور لوله متمایل است. این مدل از شیرها به عنوان شیرهای تک دور شناخته می‌شوند. این نوع پروانه به خصوص در جریانات مایعات با جامدات کم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

2. شیر پروانه‌ای دو دور (Double Offset Butterfly Valve):

در این نوع، محور پروانه از محور لوله و همچنین از محور خارجی آن متمایل است. این ساختار باعث کاهش اصطکاک و سایش در زمان باز و بسته شدن پروانه می‌شود. شیرهای دو دور معمولاً برای جریانات با جامدات کمتر مناسب هستند.

3. شیر پروانه‌ای سه‌گانه (Triple Offset Butterfly Valve):

در این نوع، محور پروانه از محور لوله، محور خارجی و محور داخلی یکدیگر متمایل است. این ساختار باعث کاهش فشار و سایش، افزایش عمر مفید و بهبود در عملکرد در دماها و فشارهای بالا می‌شود. این نوع شیر پروانه‌ای برای جریانات با جامدات و دماهای بالا مناسب است.

4. شیر پروانه‌ای لاک (Lug Butterfly Valve):

در این نوع شیر پروانه‌ای، پروانه دارای دو پره مخروطی است که به لوله متصل می‌شود. این مدل از شیرها به وسیله لوگ‌ها به لوله متصل می‌شوند و می‌توانند به عنوان یک شیر تنظیمی (control valve) یا یک شیر قطع‌کننده (isolation valve) عمل کنند.

5. شیر پروانه‌ای تنظیمی (Wafer Butterfly Valve):

این نوع شیرها دارای پروانه‌ای هستند که بین دو اتصال (flange) قرار دارد. آنها به عنوان شیرهای تنظیمی و قطع‌کننده در برخی از سیستم‌ها به کار می‌روند.

6. شیر پروانه‌ای مرکز متحرک (Centric Butterfly Valve):

این نوع شیرها دارای پروانه با محوریت متمرکز هستند. پروانه به صورت محوری در لوله قرار گرفته و باز و بسته می‌شود. این نوع شیرها برای کنترل جریان در برخی از کاربردهای صنعتی استفاده می‌شوند.

7. شیر پروانه‌ای معلق (Dropleg Butterfly Valve):

در این نوع شیرها، پروانه به یک دستگاه معلق متصل است که اجازه تنظیم جریان را به صورت دقیق‌تر می‌دهد. این مدل شیرها معمولاً برای کاربردهایی با نیاز به کنترل دقیق جریان مایعات استفاده می‌شوند.

8. شیر پروانه‌ای با سیستم تنظیم (Control Butterfly Valve):

این نوع شیرها دارای سیستم تنظیم هستند که امکان کنترل دقیق جریان را فراهم می‌کند. این سیستم‌ها معمولاً با کنترل‌های الکترونیکی و سنسورها همراه هستند.

هر نوع از شیرهای پروانه‌ای با توجه به ویژگی‌ها و نقاط قوت و ضعف خود، در کاربردهای خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این انواع شیرها با توجه به ساختار و قابلیت‌های خود در صنایع مختلفی از جمله صنایع نفت و گاز، صنایع شیمیایی، صنایع آب و فاضلاب، سیستم‌های گرمایش و تهویه مطبوع، و صنایع مختلف دیگر استفاده می‌شوند.

شیرهای پروانه‌ای به دلیل ساختار ساده، وزن سبک، امکان کنترل جریان بزرگ، و همچنین هزینه نسبتاً پایین، در صنایع مختلف از جمله نفت و گاز، شیمیایی، آب و فاضلاب، صنایع غذایی، و سیستم‌های گرمایش و تهویه مطبوع استفاده می‌شوند. انتخاب نوع مناسب از شیر پروانه‌ای بستگی به نیازها و شرایط خاص هر کاربرد دارد.